Zagrożenia związane ze spożywaniem alkoholu

Ponad 80% dorosłych Polaków pije napoje alkoholowe. Świadomość, że al­kohol jest legalnym, kulturowo akceptowanym narkotykiem, usypia czujność osób pijących, którzy w większości bagatelizują ryzyko zagrożeń wynikających ze spożywania alkoholu. Wierzą, że jest on szkodliwy tylko w niektórych po­staciach lub napojach (np. alkohole niespożywcze, przemycane, kupowane z niepewnych źródeł), dla niektórych osób (np. dla dzieci czy osób chorych) lub wyłącznie w sytuacji systematycznego nadużywania, tzn. częstego spożywania alkoholu w dużych ilościach. Prawda jest taka, że z punktu widzenia toksyko­logii każda dawka alkoholu powoduje mniejsze lub większe zatrucie, a reakcje poszczególnych konsumentów na alkohol w różnych sytuacjach bywają niety­powe, nieprzewidywalne i tym samym mogą być dla nich niebezpieczne.

Alkohol jest substancją psychoaktywną

Alkohol wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując zmiany nastroju, myślenia, spostrzegania, oceny rzeczywistości i zachowań. Zmiany te w pierw­szej fazie spożywania alkoholu są postrzegane przez pijących jako atrakcyjne i korzystne, później jednak mogą być źródłem licznych problemów zdrowot­nych, społecznych, a nawet prawnych. Rodzaj i nasilenie tych zmian zależą naj­częściej od poziomu stężenia alkoholu we krwi.

Dla większości konsumentów stężenie alkoholu we krwi powyżej 0,5%o powoduje wyraźnie negatywne skutki. Znacząco pogarsza się ocena, percep­cja, zdolność uczenia, pamięć, koordynacja, libido, czujność oraz samokontrola. Przekraczanie tego poziomu skutkuje zatem zwiększonym ryzykiem problemów zdrowotnych i społecznych, a także zwiększoną odpowiedzialnością prawną. W polskim prawie stężenie 0,5%o jest definiowane jako próg nietrzeźwości.

Stężenie alkoholu w organizmie przekraczające 3%o praktycznie nie występuje u osób pijących sporadycznie, bowiem już przy niższych stężeniach osoby te wymiotują lub wykazują oznaki silnego upojenia uniemożliwiającego dalsze picie. Tylko osoby uzależnione, charakteryzujące się chorobliwie podwyższoną tolerancją na alkohol, mogą funkcjonować bez większych zaburzeń, mając taką zawartość alkoholu we krwi. Większość z nich nie przeżyje jednak stężenia prze­kraczającego 7%o. Dla ludzi młodych stężenie alkoholu na poziomie ok. 2%o może stanowić poważne zagrożenie dla życia.

Alkohol jest substancją toksyczną

Zarówno alkohol, jak i produkty powstające w czasie jego rozkładu w organizmie są toksyczne i mają szkodliwy wpływ na większość tkanek i na­rządów ludzkiego ciała. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) alko­hol znajduje się na trzecim miejscu wśród czynników ryzyka dla zdrowia Europejczyków. Ponad 200 rodzajów chorób i urazów ma udowodniony związek ze spożywaniem alkoholu. Ryzyko szkód zdrowotnych spowodowanych alkoho­lem zależy w znacznej mierze od ilości wypijanego alkoholu, przy czym nauka nie określiła dotąd dawki całkowicie bezpiecznej, czyli takiej, która gwaranto­wałaby zupełny brak negatywnych konsekwencji spożywania napojów alkoho­lowych dla zdrowia. Nierzadko nawet osoby pijące alkohol okazjonalnie mogą narazić się na poważne problemy. Należą do nich: zatrucia, ciężkie kace, urwane filmy, urazy fizyczne i wypadki, przemoc, próby samobójcze.

Większość problemów zdrowotnych o charakterze somatycznym i/lub psychicznym pojawia się w wyniku przewlekłego nadużywania alkoholu. Należą do nich między innymi: stłuszczenie, zapalenie lub marskość wątroby, alkoho­lowe zespoły psychoorganiczne, zapalenie trzustki, przewlekłe psychozy alko­holowe, zespół Wernickego-Korsakowa, napady drgawkowe abstynencyjne czy polineuropatia obwodowa.

Kiedy trzeba zrezygnować z alkoholu?

Indywidualne predyspozycje powodują, że ilość alkoholu, która dla jednych konsumentów jest w miarę bezpieczna, dla innych może się okazać bardzo szkodliwa. Niektórzy ludzie w pewnych sytuacjach powinni w ogóle zrezygno­wać ze spożywania alkoholu. Są to:

• Młodzi ludzie - ze względu na ryzyko poważnych zaburzeń rozwojowych oraz zwiększone ryzyko współwystępowania innych zachowań ryzykow­nych, jak np.: zażywanie narkotyków, przemoc, przedwczesne i niebezpiecz­ne zachowania seksualne, łamanie prawa.
• Kobiety w ciąży z powodu ryzyka nieodwracalnego uszkodzenia płodu.
• Matki karmiące z powodu zmniejszania wydzielania mleka i negatywnego wpływu alkoholu na zdrowie dziecka.
• Osoby chore, przyjmujące leki - ze względu na ryzyko szkodliwych inter­akcji i pogorszenie stanu zdrowia.
• Osoby starsze - ze względu na gorszy metabolizm alkoholu, większe stę­żenie alkoholu we krwi, przyjmowanie wielu leków, pogorszenie sprawności intelektualnej i ruchowej.
• Osoby znajdujące się w sytuacjach potencjalnie zagrażających uraza­mi, przemocą, wykorzystaniem, nadużyciami seksualnymi.
• Osoby mające niską tolerancję na alkohol, którym szkodzi każda, nawet najmniejsza ilość alkoholu.
• Osoby uzależnione, które z racji objawów klinicznych uzależnienia nie potrafią skutecznie kontrolować ilości i częstotliwości spożywania alko­holu.

► Wszyscy, którzy znajdują się w okolicznościach prawnie zabraniających spożywania alkoholu (np. w pracy, w szkole, kierując pojazdami mechanicznymi, w miejscach publicznych).

Wyróżnia się trzy podstawowe wzory spożywania alkoholu rodzące zagrożenia, które wymagają interwencji i zmiany:

• Ryzykowne spożywanie alkoholu to picie nadmiernych ilości alkoholu (jednorazowo i łącznie w określonym czasie) niepociągające za sobą aktualnie ne­gatywnych konsekwencji, przy czym można oczekiwać, że konsekwencje te pojawią się, jeśli obecny model picia alkoholu nie zostanie zmieniony.
• Picie szkodliwe to taki wzór picia, który już powoduje szkody zdrowotne, fizyczne bądź psychiczne; ale również psychologiczne i społeczne, przy czym nie występuje uzależnienie od alkoholu.
• Uzależnienie od alkoholu jest następstwem długotrwałego szkodliwego spożywania alkoholu, w którym picie uzyskuje zdecydowane pierwszeń­stwo przed zachowaniami, które niegdyś były dla osoby pijącej ważniejsze.

O piciu na poziomie niskiego ryzyka szkód można mówić wtedy, gdy osoby pijące nie przekraczają limitów spożywania alkoholu stanowiących granicę podwyż­szonego ryzyka negatywnych konsekwencji zdrowotnych spożywania alkoholu.

Dla mężczyzn WHO ustaliła następujące limity spożywania alkoholu o ni­skim poziomie ryzyka szkód:

• Pijąc okazjonalnie, mężczyzna nie powinien spożywać jednorazowo więcej niż 60 g 100% alkoholu, tzn. nie powinien wypijać przy jednej okazji więcej niż 3 półlitrowe butelki piwa, 3 kieliszki wina o pojemności 200 ml każdy lub 180 ml wódki.
• Jeżeli mężczyzna pije alkohol kilka razy w tygodniu to:

• powinien zachować w tygodniu co najmniej dwa dni abstynencji (najle­piej dzień po dniu),
• nie powinien przekraczać granicy 40 g 100% alkoholu, tzn. nie powinien pić więcej niż 2 półlitrowe butelki piwa, 2 kieliszki wina o pojemności 200 ml każdy lub 120 ml wódki.

►   Ilość alkoholu wypijanego łącznie w ciągu tygodnia przez mężczyzn nie powinna przekraczać 280 ml 100% alkoholu, co jest równoważne z 13 półlitrowymi butelkami piwa, nieco ponad 3 butelkami wina (o pojemności 0,75 I) lub 0,81 wódki. Tygodniowy limit nie oznacza, że mężczyzna może bezpiecz­nie wypić jednorazowo aż 280 g 100% alkoholu (!), nawet jeśli rzadko pije alkohol.

Dla kobiet WHO ustaliła następujące limity spożywania alkoholu o niskim poziomie ryzyka szkód:

• Pijąc okazjonalnie, kobiety nie powinny przekraczać jednorazowo 40 g 100% alkoholu, tzn. nie powinny wypijać przy jednej okazji więcej niż 2 półlitrowe butelki piwa, 2 kieliszki wina o pojemności 200 ml każdy lub 120 ml wódki.
• Jeżeli kobieta pije alkohol kilka razy w tygodniu to:

• powinna zachować w tygodniu co najmniej dwa dni abstynencji (najle­piej dzień po dniu),
• nie powinna przekraczać granicy 20 g 100% alkoholu, tzn. nie powinna pić więcej niż 1 półlitrowe piwo, 1 kieliszek wina o pojemności 200 ml lub 60 ml wódki.

►   Ilość alkoholu wypijanego łącznie w ciągu tygodnia przez kobiety nie po­winna przekraczać 140 ml 100% alkoholu, co jest równoważne z 7 półlitro­wymi butelkami piwa, nieco więcej niż dwoma butelkami wina (o pojemno­ści 0,75 I) lub 420 ml wódki (ok. 0,8 butelki wódki o pojemności 0,5 I).

Tygodniowy limit nie oznacza, że kobieta może bezpiecznie wypić jednorazo­wo aż 140 g 100% alkoholu (!), nawet jeśli rzadko pije alkohol.

Jak ocenić swój wzór picia?

Spożycie alkoholu można opisywać w gramach wypitego alkoholu lub też po­sługując się miarą porcji standardowej. W Polsce porcja standardowa zawiera 10 g (ok. 13 ml) 100% alkoholu.

Porcja standardowa alkoholu (tzn. 10 g 100% alkoholu) zawarta jest w:

Treść pochodzi z broszury wydanej przez: